Το ναυάγιο της Κερύνειας

Το ναυάγιο της Κερύνειας

      Στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, στο βόρειο τμήμα της Κύπρου, βρίσκεται η Κερύνεια ή Κυρήνεια, μία από τις αρχαιότερες πόλεις του νησιού. Στις βόρειες ακτές της (Κερύνειας) βρέθηκε ένα από τα καλύτερα διατηρημένα πλοία της ελληνιστικής εποχής στην ανατολική Μεσόγειο. Η κατασκευή του χρονολογείται στην περίοδο 320 με 310 π.Χ. και υπολογίζεται ότι ναυάγησε γύρω στο 295 με 285 π.Χ., κατά τη διάρκεια των ταραχών που προέκυψαν από τους πολέμους των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου  για την προσάρτηση τμημάτων της αυτοκρατορίας του.

1
Ο Ανδρέας Καριόλου προετοιμάζεται για κατάδυση στην Κερύνεια

      Το 1966 ο Ανδρέας Καριόλου, αγρότης, δημοτικός σύμβουλος αλλά και έμπειρος εκπαιδευτής κατάδυσης, ενώ καταδυόταν στις βόρειες ακτές της Κερύνειας με σκοπό την αλιεία σφουγγαριών, ανακάλυψε τα λείψανα ενός ναυαγίου σε βάθος περίπου 30 μέτρων. Δύο χρόνια μετά, το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου σε συνεργασία με τους αρχαιολόγους Μάικλ Κάτσεφ και την σύζυγό του Σούζαν Γουόμερ Κάτσεφ ξεκίνησε την υποβρύχια ανασκαφική έρευνα.

      Η ιδιαιτερότητα του ναυαγίου της Κερύνειας έγκειται στην εξαιρετική κατάσταση του σκαριού του πλοίου 14 μ. μήκους και 4,2 μ. πλάτους, το οποίο έχει διατηρημένο σχεδόν το 75% της αρχικής ξυλείας του. Το ευτυχές αυτό γεγονός οφείλεται στον επίπεδο λασπώδη πυθμένα έξω από το λιμάνι της Κερύνειας ο οποίος προσέφερε με την απουσία οξυγόνου, τις καταλληλότερες συνθήκες για την διατήρηση  τόσο του πλοίου όσο και του φορτίου του. Η διαδικασία της καταγραφής, της συντήρησης και της συναρμολόγησης των κομματιών του σκαριού διήρκησε συνολικά πέντε χρόνια. Με την ολοκλήρωση των διαδικασιών το πλοίο εκτέθηκε πάνω σε μία μόνιμη σκαλωσιά σε έναν εκθεσιακό χώρο με αψιδωτή οροφή στο Μουσείο του Κάστρου των Σταυροφόρων της Κερύνειας. 

 

3
Μουσείο του Κάστρου των Σταυροφόρων, Κερύνεια. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018

 

2
Συναρμολόγηση πλοίου από τον J. Richard Steffy. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      Το πλοίο της Κερύνειας ταξίδεψε στην ανατολική Μεσόγειο για ένα χρονικό διάστημα 15-25 χρόνων, και υπέστη πολλές επιδιορθώσεις. Λίγο πριν βυθιστεί επισκευάσθηκε εκ νέου σε μία προσπάθεια να παραμείνει στεγανό. Το τελευταίο ταξίδι του υπολογίζεται ότι ξεκίνησε από την Ρόδο, από όπου προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος της κεραμικής που έφερε. Ανάμεσα στα ευρήματα βρέθηκαν οικιακά σκεύη όπως κύπελλα, λαδιέρες, βαθιά και ρηχά πιάτα, καθώς και αλατιέρες σε τετράδες, υποδεικνύοντας την παρουσία ενός καπετάνιου και τριών ναυτών που ζούσαν στον περιορισμένο χώρο ενός πλοίου. 

5
Αμύγδαλα που βρέθηκαν σε αγγεία. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018
4
Μελαμβαφή σκεύη από το ναυάγιο. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018

 

 

 

 

 

 

 

   

      Στο αμπάρι είχαν τοποθετηθεί μυλόπετρες, είτε ως ανταλλακτικά εξαρτήματα για αρτοποιούς είτε ως βαρίδια, ενώ από πάνω τους βρέθηκαν αμφορείς, που πιθανώς περιείχαν κρασί, και αγγεία με υπολείμματα από αμύγδαλα, σκόρδα, κρεμμύδια και άλλου είδους τροφές. Στα ευρήματα του πλοίου συγκαταλέγονται επίσης, ορισμένα προσωπικά αντικείμενα του καπετάνιου, ανάμεσα στα οποία ήταν μια ορειχάλκινη κουτάλα σε σχήμα πάπιας, ένα μελανοδοχείο, που αποδεικνύει ότι ήταν εγγράμματος και κρατούσε αρχεία, και ορισμένα σκεύη με την επιγραφή «ΕΥ» και «ΕΥΠ» που ίσως να συμβόλιζε τα αρχικά του ονόματός του. Μία σειρά από μαγειρικά σκεύη σε συνδυασμό με την απουσία κάποιας ευδιάκριτης εστίας καταδεικνύουν ότι οι άνδρες συνήθιζαν να μαγειρεύουν στην στεριά τα περισσότερα βράδια, αφού αγκυροβολούσαν σε κάποιον όρμο και επιδίδονταν στο ψάρεμα για την προετοιμασία του γεύματός τους.

     

6
Ιχθυοπινάκιο με επιγραφή “ΕΥΠ” από προσωπικά αντικείμενα του καπετάνιου. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018
7
Μυλόπετρες από το αμπάρι του πλοίου. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018

 

     

 

 

 

 

      Σχετικά με τη βύθιση του πλοίου, υπάρχει πλήθος θεωριών από τους ερευνητές. Αρχικά, η ακτή έξω από την αρχαία πόλη της Κερύνειας ήταν αρκετά ασφαλής όσον αφορά τους φυσικούς κινδύνους. Τα ευρήματα του ναυαγίου επιβεβαιώνουν την ύπαρξη τακτικών δρομολογίων προς τις περιοχές της Σάμου, Ρόδου, Νισύρου και εν συνεχεία Κύπρου, με πιθανά ταξίδια έως και την Αίγυπτο, γεγονός που αποδεικνύει πως το πλοίο είχε βρεθεί επανειλημμένως σε αυτές τις θάλασσες στο παρελθόν. Ωστόσο, φαίνεται ότι ήταν ένα παλιό, αδύναμο και βαριά φορτωμένο σκάφος και ενδεχομένως σε μία πιθανή ξαφνική κακοκαιρία να άνοιξαν κάποιοι μπαλωμένοι αρμοί με αποτέλεσμα να βυθιστεί.

 

8
Αιχμές δοράτων. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018

      Άλλη μια πιθανότητα προέκυψε όταν ο αρχαιολόγος Μάικλ Κάτσεφ έσπασε μερικά πετρώματα που είχαν βρεθεί μέσα στο πλοίο, αποκαλύπτοντας αποτυπώματα από οκτώ αιχμές δοράτων τα οποία πιθανότατα προορίζονταν για προστασία. Η ανακάλυψη αυτή σε συνδυασμό με την απουσία ορισμένων αντικειμένων, όπως ζυγαριές και βάρη για την ζύγιση του φορτίου, οδήγησε τους ερευνητές να συμμεριστούν το ενδεχόμενο μιας πιθανής επίθεσης κατά του πλοίου. 

     

 

      Στο αμπάρι του πλοίου βρέθηκε ένα ιδιαίτερα απειλητικό αντικείμενο. Πρόκειται για ένα «πλακίδιο κατάρας» (κατάδεσμος), ένα μολύβδινο έλασμα τυλιγμένο μέσα σε μολύβδινη θήκη, διαπερασμένο με ένα λυγισμένο χάλκινο καρφί. Τέτοιου είδους κατάδεσμοι στους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους, κατασκευάζονταν από κάποιον επαγγελματία. Στο περιεχόμενό τους έκρυβαν μια κατάρα που σκοπός της ήταν να βλάψει τους εχθρούς. Συχνά βρίσκονται θαμμένοι βαθιά σε τάφους ή πεταμένοι σε πηγάδια, και αναφέρονται στο «δέσιμο των θυμάτων», καθιστώντας τα ανίκανα να ενεργήσουν. Ο συγκεκριμένος κατάδεσμος δεν περιείχε γραφή, αλλά μόνο δύο κομμάτια λευκού σπάγκου που ίσως συμβόλιζαν το «δέσιμο» του παλιού πλοίου στο βυθό.  

9
Κατάδεσμος από το αμπάρι του πλοίου. Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, 2018

      Επιπλέον, την εποχή της βύθισης του πλοίου, κατά την περίοδο 295-286 π.Χ., η ανατολική Μεσόγειος υπέφερε τις συνέπειες των πολέμων για την διεκδίκηση τμημάτων της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο στόλος της Ρόδου περιπολούσε τις ακτές για το ενδεχόμενο πειρατείας, ωστόσο, ορισμένοι πολιτικοί αντίπαλοι προσέφεραν αμοιβή σε πειρατές ώστε να εμποδίζουν το εμπόριο μέσα και έξω από το νησί. Στη βόρειο ακτή της Κύπρου, στους μικρούς όρμους ανατολικά της Κερύνειας που θα μπορούσαν να αποτελέσουν καταφύγιο, ενδεχομένως να καραδοκούσαν τυχοδιώκτες πειρατές, έτοιμοι να εκμεταλλευτούν ένα ταλαιπωρημένο και βαρυφορτωμένο πλοίο που θα περνούσε από το λιμάνι. Θα μπορούσαν έτσι, εύκολα να επιτεθούν στο πλοίο και στη συνέχεια, να αρπάξουν πολύτιμα αντικείμενα αλλά και μέλη του πληρώματος προς πώλησή τους στα σκλαβοπάζαρα ή προς επιστροφή στις οικογένειές τους μετά την καταβολή λύτρων. Σε εκείνο το σημείο ίσως κάποιος αγράμματος πειρατής να έλεγε ρυθμικά ένα ξόρκι πάνω από τον κατάδεσμο που έφερε μαζί του καρφώνοντας το στο πλοίο, προσδοκώντας την ολοσχερή βύθισή του. 

      Η ηλικία του σκαριού, η υπερφόρτωση και η πειρατεία αποτελούν μερικές από τις πιθανές ερμηνείες για τη βύθιση του πλοίου της Κερύνειας.  Όποια και να είναι η αλήθεια πάντως, το συγκεκριμένο ναυάγιο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ενάλια ευρήματα της ελληνιστικής εποχής στην ανατολική μεσόγειο αλλά και σταθμό στον τομέα της ενάλιας αρχαιολογίας στον ελληνικό χώρο.

10
Μουσείο του Κάστρου των Σταυροφόρων, Κερύνεια

 

 

 

Επιμέλεια κειμένου: Δέσποινα Νακακτσή

 


Βιβλιογραφία

Katzev S. W., «Το Αρχαίο Πλοίο της Κυρήνειας, κάτω από τα νερά της Κύπρου», Βαλαβάνης Π. (επιμ.), Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα, 2018, 286-300

Τζάλας Χ. Ε., «Κυρήνεια ΙΙ, μια προσπάθεια πειραματικής αρχαιολογίας», «Το Αρχαίο Πλοίο της Κυρήνειας, κάτω από τα νερά της Κύπρου», Βαλαβάνης Π. (επιμ.), Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα 2018, 300-306

Katzev S. W., “Resurrecting an Ancient Greek Ship: Kyrenia, Cyprus”, Bass G. (επιμ.), Beneath the Seven Seas: Shipwrecks, Seafaring, and Archaeology, Thames & Hudson, London, 2005, 72-80

Dr van Duivenvoorde W., “Anchoring the Kyrenia Ship: An experimental project to reconstruct the ship’s anchor”, Flinders University, Adelaide, 2017

Berlin A. M., “At Home on Board: The Kyrenia Ship and the goods of its crew”, Peignard-Giros A. (επιμ.), DAILY LIFE IN A COSMOPOLITAN WORLD: POTTERY AND CULTURE DURING THE HELLENISTIC PERIOD Proceedings of the 2nd Conference of IARPotHPLyon, November 2015, 5th – 8th, Wien, 2019, 563-564


Δικτυογραφία

https://www.penn.museum/

https://www.naftotopos.gr/

http://www.polignosi.com/

http://www.cypnet.co.uk/

https://www.nytimes.com/

https://nauticalarch.org/

Author

  • Θεοφανώ Μωραΐτη

    Ιδρύτρια, Αρθρογράφος, Διαχειρίστρια μέσων κοινωνικής δικτύωσης Απόφοιτος τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με κατεύθυνση αρχαιολογίας. Ενδιαφέροντα: Μεσαιωνικές Σπουδές, Ενάλια Αρχαιολογία, Οστεοαρχαιολογία Facebook: Fenya Mora Instagram: @inserpentia

Αφήστε ένα Σχόλιο

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *